به گزارش خبرگزاری«حوزه»، حجت الاسلام صفر علی جبرئیلی در دومین پیش نشست علمی همایش ملی فلسفه کلام با موضوع "علم کلام؛ آسیب ها و بایسته ها"به عنوان نخستین سخنران این نشست در بیان آسیب های کلام شیعی گفت: علم کلام موجود که در طول تاریخ تفکر شیعی در پی تلاش و کوشش عالمان و متکلمان به تحقق پیوسته و در آثار کلامی عرضه شده و در دسترس قرار گرفته است مانند همه علوم بشری در کنار تمام امتیازات وتوانمندیها از آسیب ها و کاستیه ایی نیز رنج میبرد، آسیب اعم از مانع وآفت است، مانع معمولا به آسیب های خارجی گفته می شود وآفت به آسیب های داخلی اطلاق می گردد ، مقصود از آسیب شناسی شناخت مجموعه ی آفات وموانعی است که به شکل بالفعل یا بالقوه دانش علم کلام راتهدیدمی کند. بدیهی است آسیب شناسی مقدمه إحیاء، تکامل وپیشرفت است.
وی با تقسیم بندی آسیب های علم کلام به سه دسته متکلمان، متون و جایگاه وپایگاه علم کلام گفت: فعلا تلاش شده تا این آسیب ها را در دو بخش «درونی» و «بیرونی» ارائه کنیم. آسیب هایی که صرف نظر از عوامل بیرونی وخارجی وبلکه متأثر از فضای فکری وفرهنگی متکلمان وصاحبان این علم بوجود آمده اند هرچند این هانیزمی تواند معلول عوامل خارجی باشند اما تأثیر مستقیم آنهارابه راحتی وسهولت نمی توان ره یابی کرد این آسیبها در دو بعد «هُویتی» (علم کلام به عنوان یک علم با هویت مشخص و ممتاز) و مقصود ازمقام هویت ، ویژگیها، اصول و مبانی ،روش، موضوع، اهداف ,غایات، مسائل ومباحثی است که درنتیجه آنها علم کلام از هویت ممتاز و مستقلی ـ در مقابل دیگر علوم دینی و اسلامی از جمله فقه، اصول، فلسفه و....برخوردارمی شود که ممکن است علم کلام دراین جهات نیز با آسیبهایی مواجه باشد.
عضو هیات علمی گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه ادامه داد: چنانکه درکلام اهل سنت می توان به آسیبهای روشی حدیث گرایی صرف و نص بسندگی تمام عیار «اهل حدیث» و« ظاهرگرایان»، افراط در عقلگرایی و جدلی بودن «معتزله» و جمود «اشعریت» اشاره کرد که انکار برخی عقاید مسلمانان توسط «معتزله»، اعتقاد به تجسیم و تشبیه توسط «ظاهرگرایان و اهل حدیث» و جمود بر برخی آراء و الفاظ در «اشعریت» را به دنبال داشت.
وی تصریح داشت: ایجاد انشعابات مذهبی، تعارض در دیدگاه، تکفیر رقیب، جمود و قشریگری و یا روشنفکری و درنتیجه انحراف در آراء و اندیشه های کلامی از دیگر آسیب هاست.
در ادامه این نشست علمی حجت الاسلام محمد تقی سبحانی به عنوان دیگر سخنران نشست، فقدان یک دانشِ پایه نظری و عقلانی روزآمد را از آسیبها و کاستی‌های علم کلام دانست و گفت: در گذشته، «لطیف الکلام»معتزلی و «امورعامه» فلسفی به ترتیب به مدد دانش کلام آمدند و از این رو، با نارسائی‌های این دستگاه‌های عقلانی، کلام نیز به ضعف و سستی گرایید. پالایش و نوسازی این گفتمان عقلانی پایه، یک ضرورت انکارناپذیر است.
وی افزود: مادیت و الحاد جدید و یا اومانیسم، عقل گرائی و تجربه گرائی مدرن هر کدام بستری برای اندیشه‌های رقیبِ الهیات دینی بوده اند. ساختار علم کلام، تعبدی و توقیفی نبوده است و امروز به یک کلیشه تبدیل شده و نیازمند نوآوری است. هاضمه ساختار سنتی در کلام برای پذیرش مساله‌ها و محورهای جدید چندان اماده نیست.
این استاد حوزه و دانشگاه همچنین تصریح داشت: روش شناسی کلام به تقلید از فلسفه، کاملا نظری و انتزاعی شد و سایر روش‌های پژوهش را از دست داد. در این جا دو اشکال اصلی وجود دارد: اولا، روش عقلی منحصر در روش برهان فلسفی نیست. ثانیا، سایر روش‌های علمی همچون روش‌های تجربی، تاریخی، آماری، هرمنوتیک، معناشناختی و ... نادیده گرفته شد، به این ترتیب دانش کلام مزیت نسبی خود را از دست داد.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در پایان در بیان غلبه رویکرد جدلی و غفلت از درون‌مایه‌های بلند معارف وحیانی تصریح داشت: منظور از «جدلی» این نیست که فیلسوفان می گویند که علم کلام به استدلال‌های اقناعی بسنده می کند، بلکه کلام در عقلانی بودن نه تنها دست کمی از فلسفه نداشته، بلکه گاه عقلانی‌تر است. منظور از جدلی بودن کلام این است که کلام اسلامی در نقطه تماس درگیری‌های دینی و فرقه‌ای زاده شد و این رنگ همچنان بر سیرت و صورت کلام و متکلمان ماند و از این رو، علم کلام بیشتر بر «مباحث مرزی» متمرکز شد. این در حالی است که دین برای رشد و تعالی مومنان و جامعه ایمانی آمده است و این مباحث در علم‌کلام کمتر مجال طرح یافت.
